Szkoła Podstawowa w Żelechowie

Romuald Traugutt (1826-1864)

Urodził się 16 stycznia 1826 r. w Szostakowie, miejscowości leżącej wówczas w guberni grodzieńskiej, a obecnie na Białorusi. Był synem dzierżawcy majątku ziemskiego Ludwika Traugutta i ubogiej szlachcianki Alojzy z Błockich.

Gdy Romuald miał 2 lata, umarła mu matka. Jego wychowaniem zajęła się bardzo troskliwie babka Justyna Błocka, wywodząca się z książąt Szujskich. To właśnie ona wywarła największy wpływ na kształtowanie się osobowości chłopca. Pielęgnowała w swoim wnuku poczucie patriotyzmu oraz ugruntowywała w nim silną wiarę i pobożność.
Gimnazjum w Świsłoczy ukończył z bardzo dobrymi wynikami, jednak nie dostał się na wymarzone studia w Instytucie Inżynierów Dróg Komunikacyjnych w Petersburgu. Wybrał karierę wojskową. W 1845 r. rozpoczął naukę w szkole oficerskiej w Żelechowie.

1 lutego 1845 r. znalazł się w 3 batalionie saperów w Żelechowie. Rosyjski batalion ulokowano w mieście tuż po zakończeniu powstania listopadowego. Stacjonował tu jako uzupełnienie garnizonu budowanej wówczas, w widłach Wisły i Wieprza, twierdzy dęblińskiej. Dowództwo i koszary mieściły się przy ul. Oficerskiej (dzisiejsza ul. Lelewela).
Wkrótce Traugutt poznał najważniejsze osoby w Żelechowie: ks. proboszcza Andrzeja Krasus¬kiego, dziedzica Jana Ordęgę i jego żonę Karolinę, burmistrza Jana Rejmonta oraz wiele innych osób. W Żelechowie Traugutt dojrzewał, zdobywał zawód i rozpoczął wspinanie po wysokiej drabinie awansu służbowego. Musztra żołnierska, ćwiczenia i wykłady pochłaniały go całkowicie, pozostawiając mu trochę wolnego czasu tylko w sobotnie i niedzielne popołudnia. W wolnym czasie sięgał po książkę, a nawet po pędzel malarski. Udzielał też korepetycji z matematyki, przyrody, języka polskiego oraz języków obcych.

W listopadzie 1847 r. wysłano go wraz z sześcioma kolegami do Petersburga w celu złożenia egzaminu oficerskiego. Zdał na stopień celujący.
Po powrocie do Żelechowa otrzymał okolicznościowy urlop, który wykorzystał do odwiedzenia znajomych w Warszawie. Tam poznał swoją przyszłą żonę – Annę Pikiel, córkę jubilera. Po roku znajomości poprosił ją o rękę. 25 lipca 1852 r. w katedrze św. Jana w Warszawie zawarli związek małżeński. Wystawny bal weselny zorganizowano zaś w Żelechowie, w pałacu dziedzica Jana Ordęgi.

Nowożeńcy zamieszkali w Żelechowie. Wkrótce przyjechała też do nich babka Justyna. Dla Traugutta był to najszczęśliwszy czas jego życia, otoczony był miłością dwóch ukochanych przez siebie kobiet, cieszył się zaufaniem i sympatią kolegów. Radość sprawiły mu także kolejne awanse, bowiem jeszcze w lipcu 1851 r. został mianowany podporucznikiem a dwa lata później porucznikiem. Miał opinię zdolnego oficera, sumiennie wykonującego swoje obowiązki. Jednocześnie prowadził pracę oświatową wśród żołnierzy oraz wykłady w szkole podoficerskiej.

Był również dobrodziejem miejscowej parafii. Podczas wyprawy węgierskiej zdobył srebrny krucyfiks ze złotym relikwiarzem, który ofiarował do kościoła filialnego św. Stanisława. Natomiast w 1853 r. wyasygnował dużą sumę pieniędzy na remont tej świątyni. 1 grudnia 1853 r. Traugutt musiał opuścić ukochaną żonę, dziecko i babkę i wyruszył na wojnę z Turcją. Do Żelechowa na stałe już nie powrócił. Spędził tutaj w sumie 8 lat i 10 miesięcy, niby niewiele, ale stanowiło to prawie połowę jego dorosłego życia. W roku 1862 r. Traugutt w stopniu podpułkownika odszedł z wojska.

W okresie poprzedzającym Powstanie Styczniowe, a nawet w jego początkach, Traugutt wypowiadał się przeciw walce zbrojnej, był za pokojowymi działaniami zmierzającymi do przywróceniem autonomii Królestwa Polskiego oraz rozszerzeniem go o ziemie Rzeczypospolitej znajdujące się w granicach zaboru rosyjskiego. Po wybuchu powstania na Litwie w marcu 1863 r., odmawiał przyjęcia dowództwa nad lokalnymi oddziałami. Do powstańców dołączył dopiero w kwietniu. Stanął na czele oddziału kobryńskiego.
17 października 1863 r. przyjął funkcję dyktatora powstania. Ukrywał się pod pseudonimem Michał Czarnecki. Podjął zdecydowane działania - odsunął grupę nieudolnych polityków i dowódców, zreorganizował struktury administracyjne i wojskowe podziemnego państwa. Starał się przekształcić luźne oddziały partyzanckie w regularne wojsko. Wprowadził jednolitą organizację wojska tworząc 5 korpusów. Dekretem z 27 grudnia 1863 r. powołał specjalny organ administracyjno-sądowy mający nadzorować wcielanie w życie wcześniejszych postanowień Rządu Narodowego o uwłaszczeniu chłopów. Przygotował koncepcję powołania pospolitego ruszenia i mobilizacji całego społeczeństwa do walki z Rosją. Zaktywizował działalność dyplomatyczną - szukając poparcia dla sprawy polskiej.

W nocy z 10 na 11 kwietnia 1864 r. na skutek denuncjacji rosyjska policja aresztowała Traugutta w jego warszawskiej kwaterze. Najpierw więziono go na Pawiaku, a następnie przewieziono do X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej. Podczas śledztwa nie zdradził towarzyszy. To w czasie jednego z przesłuchań miał powiedzieć: "Idea narodowości jest tak potężną i czyni tak wielkie postępy w Europie, że ją nic nie pokona".

19 lipca 1864 r. rosyjski sąd wojskowy skazał Romualda Traugutta na śmierć przez powieszenie. Wyrok wykonano na stokach Cytadeli Warszawskiej 5 sierpnia 1864 r.

https://www.naszesprawy.info/index.php/2013/04/08/lekcje-historii-romuald-traugutt/

https://dzieje.pl/postacie/romuald-traugutt-1826-1864